Phân tích hình tượng người lính Tây tiến trong bài thơ Tây tiến của Quang Dũng
Bài làm
Cuộc kháng chiến thần thánh chống Pháp lắm gian khổ hy sinh nhưng cũng đầy tự hào, oanh liệt trở thành nguồn cảm hứng dạt dào cho nhiều thi phẩm nổi tiếng ra đời ngay những ngày đầu của cuộc kháng chiến thần thánh cho cả dân tộc. Tây tiến là một trong những bài thơ đặc sắc đó. Bài thơ giàu chất hiện thực nhưng cũng dạt dào cảm hứng lãn mạng. Hình ảnh người chiến sỹ Tây tiến hiện lên trong bài thơ vừa hào hùng vừa hào hoa lại đậm chất anh dũng ngang tàn.
Mở đầu bài thơ là hình ảnh thiên nhiên Tây Bắc và chặng đường hành quân của người lính Tây Tiến mang lại nhiều cảm xúc đẹp cho người đọc. Đoạn thơ mở đầu bằng nỗi nhớ bao trùm cả không gian, thời gian:
“Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi,
Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi.”
Kiểu câu cảm thán và thán từ “ơi” gợi một nỗi nhớ không kìm nén nổi trong lòng, bật lên thành tiếng gọi thiết tha. Cụm từ “Nhớ chơi vơi” như vẽ ra trạng thái cụ thể của nỗi nhớ, hình tượng hoá nỗi nhớ. Đó là một nỗi nhớ mênh mông, vô tận. Nhớ về một vùng núi bồng bềnh sương khói, nỗi nhớ bao trùm cả thời gian và không gian. Đây cũng là cảm xúc xuyên suốt toàn bài thơ. Thiên nhiên Tây Bắc với:
“Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi,
Mường Lát hoa về trong đêm hơi”
Gợi lên sự xa xôi, hẻo lánh, hoang vu “Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi” được hiểu như sương dày đặc như muốn ngăn cản bước chân, che lắp bóng dáng đoàn quân Tây Tiến. Câu thơ nhiều thanh bằng, nhẹ nhàng: “Mường Lát hoa về trong đêm hơi” với cách sử dụng từ ngữ lạ hóa: Sương lấp, đêm hơi”, nhân hóa: “ hoa về” gợi lên vẻ đẹp của núi rừng khi những người lính bắt gặp những cánh hoa rừng nở trong đêm đêm đầy sương. Thiên nhiên như có hồn, sống động, nên thơ huyền ảo nhưng khắc nghiệt, “đêm hơi” chứ không phải đêm trăng, đêm sương, hoa về mà không phải hoa nở. Ngòi bút Quang Dũng thật phóng khoáng, lãng mạn, diễn tả thật chính xác thiên nhiên thơ mộng của đêm rừng Tây Bắc.
“Dốc lên khúc khuỷ, dốc thăm thẳm
Heo hút cồn mây súng ngửi trời”
Điệp từ “dốc” với từ láy “khúc khuỷu”, “thăm thẳm” kết hợp cùng nhiều thanh trắc diễn tả lại chặng đường hành quân đầy khó khăn, trắc trở, gây cảm giác nghẹt thở. Các từ láy diến tả độ cao hun hút, với con đường khúc khuỷu, độ sâu của dốc thăm thẳm. Dường như nơi đây còn ắng vẻ hoang sơ, nơi chưa có người đặt chân. Câu thơ “Heo hút cồn mây súng ngửi trời” là cách nói đùa vui tinh nghịch “Súng ngửi trời” cùng trí tưởng tượng mạnh mẽ, người lính hành quân lên núi cao, súng như chạm tới trời,dù gian khổ vẫn lạc quan yêu đời.
“Ngàn thước lên cao ngàn thước xuống
Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi”
Trong câu thơ này, tác giả sử dụng nhiều thanh trắc tạo độ gấp khúc quanh co, cheo leo của chặng đường hành quân. Đây quả là cách sắp xếp hết sức táo bạo, giàu sức tạo hình, những câu thơ vẽ lại hình ảnh hai dốc núi vút lên, đổ xuống rất nguy hiểm, tạo cảm giác rợn người.
Thiên nhiên Tây Bắc rất dữ dội nhưng con người vẫn phải chinh phục và vượt qua nó. Có thể nói trong thơ Quang Dũng vừa có nhạc, vừa có họa, vừa có chất thơ. Ông đã thể hiện bức tranh Tây Bắc thật sống động, vừa hiểm trở, dữ dội mà vừa thơ mộng, lãng mạng. Người lính còn phải vuợt qua cảnh núi rừng hoang sơ, hùng vĩ:
“Chiều chiều oai linh thác gầm thét
Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người”
Những tên miền đất lạ (Mường Hịch), những hình ảnh giàu giá trị gợi hình “thác gầm thét”, “cọp trêu người” Càng làm tăng thêm vẻ hoang dã của miền đất dữ; các chiến sĩ Tây Tiến thường xuyên đối mặt với nguy hiểm. Hình ảnh người lính hy sinh trong cuộc hành quân:
“Anh bạn dãi dầu không bước nữa
Gục lên súng mũ bỏ quên đời”
Phân tích hình tượng người lính Tây tiến
Trên chặng đường hành quân gian khổ, nhiều người lính đã ngã xuống vì kiệt sức nhưng dường như họ vẫn chưa chịu rời bỏ cuộc hành quân cùng đồng đội, chỉ “bỏ quên đời” khi chân “không bước nữa”. Bức tranh đời sống có nhiều gắn bó với những người chiến sỹ, khiến cho họ ra đi nhưng lưu luyến mãi:
“Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói,
Mai Châu mùa em thơm nếp xôi”.
Sau bao nhiêu gian khổ, những người lính tạm dừng chân trong một bản làng nào đó, quây quần bên nhau bên cạnh nồi cơm dẻo thơm. Nếp Mai Châu vốn đã thơm, hương nếp đầu mùa càng thêm thơm, lại được trao từ tay em: làm giảm bớt sự căng thẳng, nghiệt ngã Cuộc sống và tình cảm con người Tây Bắc thật đẹp. Tình cảm quân dân hòa chung với thiên nhiên Tây Bắc. Bằng bút pháp hiện thực và trữ tình đan xen, đoạn thơ đã dựng lại con đường hành quân giữa núi rừng Tây Bắc hiểm trở. Ở đó đoàn quân Tây Tiến đã trải qua cuộc hành quân đầy gian khổ nhưng cũng ấm áp tình người. Kỉ niệm về tình quân dân và con người, sông nước Tây Bắc cũng đong đầy vô cùng, những người lính nhớ mãi về những đêm liên hoan văn nghệ ấm áp tình quân dân:
“Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa
Kìa em xiêm áo tự bao giờ
Khèn lên man điệu nàng e ấp
Nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ”
Cụm từ “Bừng lên hội đuốc hoa” gợi lên cảnh doanh trại sáng bừng bởi ánh đuốc, tưng bừng bởi tiếng nhạc, khèn, điệu múa, niềm vui sướng hân hoan, không khí lửa trại âm cúng. Những cô gái miền Tây bất ngờ xuất hiện ra trong những bộ xiêm áo lộng lẫy. Dáng vẻ dịu dàng, tình tứ trong điệu múa hòa cùng tiếng nhạc. Không gian lung linh huyền ảo, con người gần gũi, đáng yêu. Tất cả đã thu hút hồn vía của các chiến sĩ. Chất thơ và chất nhạc hoà quyện: không chỉ làm hiện lên vẻ đẹp của thiên nhiên mĩ lệ, thơ mộng mà còn gợi lên cảnh và người hòa hợp, cái hồn thiêng liêng của cảnh vật. Vẻ đẹp lãng mạn của người lính Tây Tiến được xây dựng trong hình tượng người lính Tây Tiến xuất hiện với một vẻ đẹp đậm chất bi tráng:
“Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc
Quân xanh màu lá dữ oai hùm
Mắt trừn gởi mộng qua biên giới
Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm”
Hình ảnh: “không mọc tóc”gợi ra sự thật nghiệt ngã nhưng đậm chất ngang tàn của người lính Tây Tiến. Hình ảnh “Quân xanh màu lá” với nghệ thuật đối lập “Không mọc tóc”, “quân xanh” – dữ oai hùm gợi lên dáng vẻ xanh xao tiều tuỵ vì sốt rét, vì sốt rét nhưng vẫn toát lên dáng vẻ oai như những con hổ chốn rừng thiêng, làm nổi bật tính cách dũng cảm của người lính. Sự oai phong lẫm liệt còn được thể hiện qua ánh mắt.“Mắt trừng”: ánh mắt dữ dội, rực cháy căm hờn, mang mộng ước giết kẻ thù.
Nét đẹp lãng mạn trong tâm hồn người lính Tây Tiến với: “Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm”. Từ ngữ trang trọng khi nói về vẻ đẹp các cô gái Hà Nội, bên trong cái dáng vẻ oai hùng, dữ dằn là trái tim, là tâm hồn khao khát yêu đương. Vẻ đẹp về sự hi sinh của người lính Tây Tiến:
“Rải rác biên cương mồ viễn xứ
Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh
Áo bào thay chiếu anh về đất
Sông Mã gầm lên khúc độc hành”
Các từ Hán Việt cổ kính, trang trọng “biên cương, mồ viễn xứ” tạo không khí trang trọng, âm hưởng bi hùng làm giảm đi hình ảnh của những nấm mồ chiến sĩ nơi rừng hoang biên giới lạnh lẽo, hoang vu. Vẻ đẹp bi tráng còn được thể hiện qua khí phách người lính:
“Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh”
Lí tưởng anh hùng lãng mạn, coi cái chết nhẹ tựa lông hồng, quyết tâm hiến dâng sự sống cho đất nước.
“Áo bào thay chiếu anh về đất
Sông Mã gầm lên khúc độc hành”
Từ ngữ ước lệ “Áo bào” gợi lên vẻ đẹp bi tráng của sự hi sinh: nhìn cái chết của đồng đội giữa chiến trường thành sự hi sinh rất sang trọng của người anh hùng chiến trận. Biện pháp nói giảm: “anh về đất” làm vơi đi sự bi thương khi nói về cái chết của người lính Tây Tiến. Biện pháp cường điệu: “Sông Mã gầm lên khúc độc hành” thể hiện rằng thiên nhiên đã tấu lên khúc nhạc hùng tráng đưa tiễn người lính Tây Tiến. Người lính Tây Tiến ra đi trong khúc nhạc vĩnh hằng. Bằng những câu thơ mang âm hưởng bi tráng, đoạn thơ khắc họa chân dung người lính từ ngoại hình đến nội tâm, đặc biệt là tính cách hào hoa lãng mạn bi mà không lụy – Những con người đã làm nên vẻ đẹp hào khí của một thời. Họ mang phẩm chất chung của người lính cụ Hồ.
Nhà thơ dứt dòng hồi tưởng để trở về với hiện tạ với lời thề gắn bó với Tây Tiến và đồng đội:
“Tây Tiến người đi không hẹn ước
Đường lên thăm thẳm một chia phôi”
Cách nói khẳng định: “không hẹn ước, một chia phôi”diễn tả lời thề kim cổ: ra đi không hẹn ngày về, một đi không trở lại. Thể hiện sự gắn bó máu thịt của nhà thơ với những gì đã qua.
“Ai lên Tây Tiến mùa xuân ấy
Hồn về Sầm Nứa chẳng về xuôi”
“Tây Tiến mùa xuân ấy” đã trở thành một thòi điểm lịch sử không trở lại, thời của sự lãng mạn, mộng mơ và hào hùng. “Hồn về Sầm Nứa chẳng về xuôi”: nhà thơ dành tất cả trái tim mình cho đoòng đội, cho Tây Bắc. Nhịp thơ chậm, buồn nhưng vẫn hào hùng: diễn tả sự gắn bó của nhà thơ với một thời lãng mạn.
Bài thơ đã xây dựng lên bức tượng đài những người lính trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, tượng đài đó rất đẹp, một vẻ đẹp kiêu hùng, bi tráng. Tượng đài ấy được nhà thơ Quang Dũng xây dựng bằng một hồn thơ với tất cả sự trân trọng, yêu mến chân thành nhất. Có cái gì đó rất lãng mạng, đắm say, giàu tình người, tình đồng chí đồng đội khi Quang Dũng viết lên những vần thơ trong bài thơ.
Minh